"NGƯỜI ĐI TÌM HÌNH CỦA NƯỚC"
(Xuân Dũng)
Nhà thơ lớn Chế Lan Viên đã có một sáng tác tiêu biểu cho phong cách trí tuệ, giàu chính luận và sức biểu cảm, khái quát của ông thể hiện qua bài thơ về Chủ tịch Hồ Chí Minh “Người đi tìm hình của nước”.
Mở đầu bài thơ, tác giả viết:
Đất nước đẹp vô cùng. Nhưng Bác phải ra đi
Cho tôi làm sóng dưới con tàu đưa tiễn Bác
Khi bờ bãi dần lui làng xóm khuất
Bốn phía nhìn không một bóng hàng tre
Những hình ảnh đối lập đã tạo nên nghịch lý trong cảm xúc tiếp nhận ngay từ câu đầu tiên của bài thơ: đất nước đẹp vô cùng nhưng Bác phải ra đi. Âý là vì đất nước đang còn chìm đằm trong ách ngoại xâm, người dân phải chịu gông xiềng nô lệ.
Những hình ảnh tiếp diễn của bài thơ trong cách hiểu, cách cảm của tác giả về đoạn đường của một lãnh tụ cách mạng đang kiếm tìm một chân lý để giải phóng dân tộc mình. Những trăn trở khôn nguôi của một người yêu nước trẻ tuổi sau này trở thành nhà cách mạng kiệt xuất. Những tình cảm nhớ nhung vì xa cách và cả những mong muốn tìm ra một con đường giải thoát cho đồng bào khỏi xích xiềng nô lệ.
Đêm xa nước đầu tiên, ai nỡ ngủ
Sóng vỗ dưới thân tàu đâu phải sóng quê hương
Trời từ đây chẳng xanh màu xứ sở
Xa nước rồi, càng hiểu nước đau thương
Đó là cảnh tượng khi một mình lênh đênh để rồi Bác phải một mình lênh đênh nơi đất khách quê người. Còn tác giả thì tự vấn, thì trách móc, thậm chí lên án những trí thức, văn nghệ sĩ đang say sưa với những gì lãng mạn hay mơ màng với những điều xa rời thực tại, để quên những nỗi niềm lớn lao và thời sự của cả dân tộc.
Lũ chúng ta ngủ trong giường chiếu hẹp
Giấc mơ con đè nát cuộc đời con
Hạnh phúc đựng trong một tà áo đẹp
Một mái nhà yên rủ bóng xuống tâm hồn
Trăm cơn mơ không chống nổi một đêm dày
Ta lại mặc cho mưa tuôn và gió thổi
Lòng ta thành con rối
Cho cuộc đời giật dây
Quanh hồ Gươm không ai bàn chuyện vua Lê
Lòng ta đã thành rêu phong chuyện cũ
Hiểu sao hết những tấm lòng lãnh tụ
Tìm đường đi cho dân tộc theo đi
Đó là tình cảnh và tâm trạng của không ít trí thức, văn nghệ sĩ nước trước Cách mạng Tháng Tám. Họ là "trí thức chùm chăn", bàng quan với thế sự, dù vẫn có những lúc nghĩ về vận mệnh đất nước nhưng rồi cũng bất lực, ngồi nhìn cảnh nước non nô lệ.
Trong khi đó Bác đã phải chịu đựng rất nhiều gian nan, thử thách để mong hoàn thành sứ mạng của mình: đưa dân tộc cập được bến bờ độc lập, tự do.
Hiểu sao hết "Người đi tìm hình của Nước"
Không phải hình một bài thơ đá tạc nên người
Một góc quê hương nửa đời quen thuộc
Hay một đấng vô hình sương khói xa xôi
Mà hình đất nước hoặc còn hoặc mất
Sắc vàng nghìn xưa, sắc đỏ tương lai
Thế đi đứng của toàn dân tộc
Một cách vin hoa cho hai mươi lăm triệu con người
Cuối cùng thì Người đã tìm được con đường cách mạng và nhà thơ đã reo lên ở cuối bài thơ.
Ôi! Đường đến với Lênin là đường về Tổ quốc...
Tuyết Mat-xcơ-va sáng ấy lạnh trăm lần
Trong tuyết trắng như đọng nhiều nước mắt
Lênin mất rồi. Nhưng Bác chẳng dừng chân
Luận cương của Lênin theo Người về quê Việt
Biên giới còn xa. Nhưng Bác thấy đã đến rồi
Kìa, bóng Bác đang hôn lên hòn đất
Lắng nghe trong màu hồng, hình đất nước phôi thai
Thành công của bài thơ là lựa chọn những hình ảnh vừa cụ thể lại vừa khái quát, với những triết luận, suy tưởng sâu sắc và độc đáo, lật đi lật lại vấn đề, tạo nên tầm vóc của nội dung tư tưởng cũng như hình thức nghệ thuật. Đó chính là đóng góp quan trọng của Chế Lan Viên khi viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh.
NSND Trần Thị Tuyết Ngâm thơ " Người đi tìm hình của nước"
|