NHÀ BÁO VỚI DUYÊN NỢ VĂN CHƯƠNG.

                                                                                     ( Xuân Dũng)

   Để tránh những hiểu lầm không cần thiết, chúng tôi chỉ xin giới hạn thời gian đề cập trong bài viết là khoảng trên dưới ba mươi năm trở lại đây, tức là có thể lấy mốc từ khi tái lập tỉnh Quảng Trị năm 1989 cũng được.

   Xin giới thiệu về hai nhà báo viết văn.

   Lê Đức Dục là một trong những nhà báo năng động, xông xáo của báo Tuổi Trẻ, giành được nhiều giải thưởng báo chí quan trọng. Nhắc đến anh với vai trò ký giả, bạn đọc sẽ nhớ nhiều đến một Lê Đức Dục luôn nóng hổi với những bài viết về biên giới, biển đảo; một Lê Đức Dục khác nữa lại cũng luôn đau đáu tiếp sức cho học sinh nghèo vượt khó, nạn nhân chất độc da cam và những mảnh đời cần những trái tim thiện nguyện. Nhưng anh còn là nhà thơ dù bản thân anh không hề tự nhận mình như thế. Thơ Lê Đức Dục thường man mác hồn quê và nheo mắt đa tình. " Bây giờ em đã thành nỗi nhớ/Mưa bão nằm quên cuối tháng mười/ Miền xuân về biếc ngoài song cửa/Ký ức hiền như dòng sông trôi/ Lòng anh hóa rộng dài bờ bãi/ Phù sa kỷ niệm ngấu đôi bờ/ Giêng hai trời đất mang áo mới/ Xuân này em còn mang áo xưa/ Có người ngồi giặt nơi bến cũ/ Nắng tầm xuân thơm áo Hà Đông/ Có giữ buồn vui thời thiếu nữ/ Hay thả trôi vời cuối mái sông?/ Có nghe ngọn nắng buồn hỏi nhỏ: / Còn nhớ hay quên thưở yêu người?/ Một phía dòng sông thương bến lở/ Một phía tình ai mãi đắp bồi... "(Nắng tầm xuân).

   Ký Lê Đức Dục cũng thường ám gợi da diết hoài niệm, nhất là mỗi khi nhắc đến quê nhà. Anh từng được báo Văn nghệ tặng thưởng bút ký hay năm 1996. Trong bút ký "Thương quá quê nhà" người đọc dễ đồng cảm với người viết sau khi nói về những món ăn nhà quê của dân Quảng Trị : " Hóa ra hạnh phúc nhiều khi không phải là dư giả áo cơm, tưng bừng cao lương mỹ vị. Chỉ cần biết quê nghèo đã chắt chiu  từ mưa nắng đất đai cho ta những vị mặn mòi nồng ấm, như mẹ nghèo vẫn cho ta lớn khôn bằng hạt lúa, củ khoai và lời ru hời hỡi. Ngần ấy thôi, đủ ta lúc cô lẻ chốn đất khách quê người còn có một nơi để nỗi hoài hương ngược miền cố xứ, có cháo bột cá tràu, có chếnh choáng Kim Long, có người em gái nâu mắt thẳm huyền, có một nơi cho nỗi nhớ biết chốn đi về, ngược xuôi trong miền ký ức...là Kẻ Diên, là Quảng Trị quê nhà".

   Nhà báo Nguyễn Hoàn vốn là một sinh viên văn khoa học hành cần mẫn, giỏi giang được giữ lại trường làm giảng viên đại học. Nếu anh không muốn xê dịch chắc chúng ta sẽ có thêm một nhà khoa học đầy đủ học hàm, học vị,  nghiên cứu phê bình văn chương đúng nghĩa. Nhưng nghề báo và quê hương đã vẫy gọi anh về làm ký giả. Nguyễn Hoàn thực sự là một nhà báo đa năng ngày càng ít đi trong làng báo. Anh có thể viết những phóng sự điều tra sắc sảo, những bài bình luận có chất lượng, những phản biện được dư luận chú ý. Nhưng mặt khác anh còn là cây bút phê bình tiểu luận vững vàng, với sở học căn bản, cách viết linh hoạt, có những phát hiện bất ngờ, thú vị của một người "nhiều chữ", có những khái quát đủ độ thuyết phục người đọc. Hàm lượng thông tin, tri thức và chất xám vẫn thường có mặt trong những tác phẩm của anh. Một số bài viết tiêu biểu của anh như : "Mẹ Gio Linh-mẹ Việt Nam", "Festival Huế 2002-từ một góc nhìn", "Hoàng Phủ Ngọc Tường : về nguồn xưa gối tay nằm bệnh", "Bắt gặp những ý niệm nghệ thuật của họa sĩ Lê Bá Đảng", "Hàn Mặc Tử trong ký ức người em họ", " Cố đô Hoa Lư và bài học giữ bước"...

   Trong bút ký "Mẹ Gio Linh-mẹ Việt Nam" người đọc khoái cảm, hứng thú và đồng tình với giọng văn hào sảng và thi vị : " Xuân làng Mai đã trổ màu", câu thơ của nhóm Bích Khê Hoàng gia thi phái (nhóm thơ họ Hoàng làng Bích Khê, Triệu Long, Triệu Phong) gửi báo "Xuân làng Mai", tờ báo viết tay của người làng Mai ra đời thời tiền khởi nghĩa quả đã ứng vận với hôm nay. Đình Mai Xá Chánh đang được trùng tu lại và đề nghị công nhận di tích lịch sử của tỉnh. Cả đến con rùa trong đình này cũng có một số phận hy hữu lạ thường. Năm 1968, lính Mỹ đưa xe về húc tan đình làng và lấy đi con rùa trong đình, con rùa quý, trên thân mạ sắc vàng có có hai con hạc đứng. Năm 1995, chính người lính Mỹ lấy rùa đình làng sang trả lại cho làng. Người Mỹ cũng đã biết lỗi trước văn hóa làng Mai vậy. Người làng Mai không những đánh giặc dũng khí có thừa mà còn chuộng tài hoa văn chương, học vấn hết mực. Một sớm anh Tùng dẫn tôi băng vào một vùng cây cối nguyên sinh rậm rạp, đó là lòi Mai Xá Chánh, nơi người làng Mai đã dựng nên Văn Thánh vào năm 1910 nhằm tôn vinh những người học hành đỗ đạt. Ngày trước cạnh Văn Thánh có một cây trầm nguyên sinh to lớn, mình chảy nhựa đầy. Làng làm lễ "khuyến học" tại Văn Thánh trong hương nhựa trầm xông ngào ngạt. Anh Tùng và tôi bâng khuâng bước trên nền Văn Thánh, lần tìm những viên gạc cũ, bóc gỡ lớp rêu phong của thời gian vẫn thấy hiện nguyên màu sắc nâu hồng được nung đúc từ bầu máu nóng của ông cha. Năm 1980, nhà khảo cổ học Trần Quốc Vượng đã đến đây để khảo sát, cho đào hố khai quật. Ông đề nghị cho rào lại khu vực Văn Thánh để bảo vệ trong khi chưa phục chế. Thời chiến dùng võ công. Thái bình dùng văn trị. Hương mai, hương trầm làng Mai thêm ngát lừng".

  Nguyễn Hoàn giành được nhiều giải thưởng báo chí, văn học nghệ thuật của tỉnh và trung ương. Ngoài sự góp mặt trong nhiều tập phóng sự -bút ký, anh còn in riêng hai tập sách phóng sự-bút ký : "Một cõi vĩnh hằng" (Hội VHNT tỉnh Quảng Trị 2002) và "Mai sau dù có bao giờ" (NXB Thuận Hóa 2007). Nếu không bận rộn với công việc quản lý văn học nghệ thuật và truyền thông, chắc có lẽ Nguyễn Hoàn sẽ có thêm nhiều bài viết thú vị.

   Sẽ còn có không ít tác giả và nhiều điều chưa thể nào nói hết trong bài viết này. Mong rằng sẽ được tiếp tục vào một dịp khác.

Tùy bút         LÀNG BÊN SÔNG.

                                                      (Xuân Dũng)

   Tọa lạc không xa thị trấn Cam Lộ có một vùng quê ra đời chừng hai thế kỷ ở phía bắc sông Hiếu là một gương mặt riêng có, tạo nên dáng vẻ khó trộn lẫn từ phù sa nơi chốn khi đồng bằng bắt đầu tiếp giáp với trung du.

   Xin nói trước để tránh những nhầm lẫn không nên có. Bắc Bình cũng như nhiều xóm thôn khác ở Cam Lộ như Thượng Viên, Trung Viên, Hậu Viên, Đông Định, Nam Hùng... đều thuộc làng Cam Lộ xưa. Bởi vậy dù thành thôn theo địa giới hành chính hay thành làng văn hóa theo sự công nhận của nhà nước thì những xóm thôn này đều có chung nguồn cội nên cho đến bây giờ không có đình làng riêng là vậy. Bởi việc làng chỉ tập trung về nguồn cội, ấy là làng Cam Lộ. Ngay như thôn Bắc Bình trước đây, nay mới nhập với thôn Xuân Mỹ thành thôn Bình Mỹ thuộc xã Cam Tuyền cũng không là ngoại lệ. Bắc Bình hiện có hơn một trăm hộ dân đã chung sức chung lòng trong mỗi sớm hôm bên dòng sông Hiếu.

   Những người dân Bắc Bình đầu tiên vốn là con dân của làng quê Cam Lộ, cụ thể là mang dòng họ Thái, một dòng họ mà tiếng tăm từ lâu đã vượt ra khỏi quê nhà Quảng Trị. Thời ấy cách đây chừng hai trăm năm, muốn mở mang đất đai, sinh cơ lập nghiệp dài lâu, để lại cho con cháu sau này, một bậc tiền hiền là Thái Văn Chương đã vượt qua phía bắc sông Hiếu, tìm chọn một nơi an định đời đời kiếp kiếp. Thay vì nam tiến gần như là quy luật di dân từ xưa đến nay thì việc bắc tiến cũng là một sự lạ thú vị của tiền nhân, tất nhiên mọi sự đều có cơ duyên của nó, chưa kể đến tầm nhìn, trí tuệ của người xưa khi lựa chọn đất này.

 Bắt đầu khởi sự từ một nền đất cao nhất nay đã trở thành nhà thờ của một chi họ Thái ở Bắc Bình. Chuyện xưa được kể lại trong một buổi sáng bây giờ chính là lịch sử của làng quê được trao truyền qua nhiều thế hệ như một bài tráng ca mở đất của cha ông thưở trước, được hậu duệ đời sau tiếp nối nhau tô bồi và gìn giữ, cả với những người thượng thọ đã qua tuổi chín mươi. Ông Thái Ngọc Quế, một bậc cao niên kể về tổ tiên của mình ngày đầu mở đất thật chi tiết như câu chuyện mới vừa diễn ra hôm qua bằng giọng xúc động, tự hào (băng).

   Họ Thái cùng với những dòng họ khác đến sau đều kề vai sát cánh, trên dưới một lòng để xây đắp quê nhà ngày thêm hưng vượng. Đặc biệt họ chú trọng đến chăm lo  chuyện gia tộc trong ấm ngoài êm như là gốc rễ mà các họ mạc phải đề cao  thì xóm thôn từ đó mới nhân hưng vật thịnh. Bởi hợp quần từ việc nhà đến việc họ, việc làng là căn bản khởi đầu.

   Từ những ngày đầu chỉ là cồn cát, Bắc Bình đã vượt thoát qua rất nhiều những vất vả, gian lao để tạo dựng cho mình một gương mặt vùng quê trù phú như hôm nay. Khó có thể hình dung hết tâm lực của bao thế hệ, mồ hôi và cả máu đã đổ xuống đất này thưở vạn sự khởi đầu nan, khi tất cả gần như từ hai bàn tay trắng, đã bền bỉ khai phá, mở đất, tạo vườn và dựng nhà. Đó là cả một tráng ca của các dòng họ cố kết lòng người vì việc chung của xóm thôn, của lớp lớp người Bắc Bình từ xưa đến nay đã qua nhiều ngày nắng hạn, những mùa lũ dữ, đã chứng kiến rất nhiều cảnh nhạt muối vơi cơm và cả những đạn bom trước lằn ranh sinh tử mới chạm mặt được với thanh bình, no ấm. Đặc biệt là với những con dân luôn nặng lòng với đất đai hương hỏa, với mái nhà tổ ấm của mình, với quê hương sâu nặng nghĩa tình thì những trăn trở, lo toan, những mong mỏi từ việc nhà cho đến việc xóm thôn thật đáng nâng niu, trân trọng.

   Đi trong Bắc Bình hôm nay thấy rợp bóng màu xanh cây trái, màu xanh của no ấm, thái bình như tên gọi mà người xưa hằng mong mỏi. Xóm thôn này đã hưng thịnh, trở thành một bình phong vững vàng ở phía bắc của vùng quê Cam Lộ đang chuyển mình xây dựng nông thôn mới. Mà nông thôn mới cũng không gì khác hơn là người cày có ruộng, được làm chủ vận mệnh của mình, đất đai của mình để làm ra của cải từ bàn tay khối óc của mỗi con dân trong mỗi ngày đang sống. Bởi no ấm, bình yên và hạnh phúc là khát vọng cháy bỏng của người dân từ bao đời nay, đang dần trở thành hiện thực, thỏa nguyện những ước ao của nhiều thế hệ.