-Lời:

  Xin lần lượt nói đến hai địa danh Quật Xá trong cùng một huyện, một chuyện hay không phải nơi nào cũng có.

   Nằm giữa dòng sông Hiếu và QL.9, Quật Xá là một làng quê miền núi có phong cảnh hữu tình, dân cư thuần hậu, chứa đựng nhiều điều chưa khám phá và vẫn đang từng ngày đi lên trên hành trình xây dựng nông thôn mới.

   Thôn Quật Xá này ở Cam Thành, huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị. Thôn có gần 280 hộ với hơn 1000 nhân khẩu, cũng thuộc loại thôn lớn của địa phương. Cũng xin nói thêm một điều không phải ai cũng biết và cũng tránh nhầm lẫn, thôn Quật Xá thuộc xã Cam Nghĩa của vùng Cùa có nguyên ủy từ đây, sinh thành và khởi sắc ở phía tây Cam Lộ.  

   Tính ra Quật Xá cũng vào loại là một làng cổ của vùng quê Cam Lộ. Thưở khai sơn phá thạch, tiền nhân cũng dựa vào hình sông thế núi mà nương tựa thiên nhiên để cháu con đời sau có thể an nghiệp đời đời trên mảnh đất màu mỡ và xinh tươi, hun đúc tâm hồn và linh khí của cha ông. Từ những ngày xưa cách đây gần 5 thế kỷ, Quật Xá đã dần thành hình có được vóc dáng như hôm nay cũng là công đức, tâm huyết bao đời kế tục để có những xóm làng đáng yêu, đáng sống như hiện hữu hôm này.

   Lịch sử  của một ngôi làng có thể là câu chuyện truyền khẩu trong dân gian được người đời truyền tụng, cũng có thể đã đi vào văn bia, được thành kính phụng thờ như ở làng Quật Xá. Chuyện này cũng có nét đặc hữu cần chú ý, nhiều làng có sắc phong nhưng có lẽ ít nơi có miếu thờ sắc phong riêng biệt như Quật Xá. Người dân ở đây mỗi lần xem lại sắc phong phải hương khói thỉnh nguyện mới được như ý. Đó không chỉ là nghi lễ thông thường mà còn thể hiện tấm lòng biết ơn đối với những bậc tiền hiền, với xã tắc quốc gia dù câu chuyện  đã đi vào quá vãng.

  Ngoài miếu thờ sắc phong của các vua triều Nguyễn thì Quật Xá còn có đình làng cũng là một địa chỉ tâm linh với cây cối um tùm che mát cả ngôi đình, như là linh hồn thiêng liêng của một làng quê giàu truyền thống yêu nước và cần cù lao động được xa gần biết đến. Và nói gì thì nói tinh thần đùm bọc, tương thân tương ái, hướng về nguồn cội vẫn là sức mạnh nội sinh làm nên nhiều thành quả của làng quê.

   Địa hình bán sơn địa nhưng lại bằng phẵng, ở gần sông suối nên Quật Xá có nhiều lợi thế trong sản xuất nông nghiệp như trồng lạc, trồng lúa, trồng sắn và chăn nuôi đại gia súc, gia cầm. Cần nói thêm đây là địa bàn trồng lạc trọng điểm không chỉ của riêng xã Cam Thành mà còn của cả huyện Cam Lộ. Vào mùa hè khô hạn, nhiều nơi thiếu nước nhưng những cánh đồng lạc của Quật Xá vẫn xanh thắm mùa màng nhờ công sức của bà con chăm bón và đặc biệt là chủ động được nguồn nước tưới từ các công trình thủy lợi. Và lúa nước cũng thế, cũng xanh mướt trên những cánh đồng làng no ấm và tràn đầy thi vị, báo hiệu cho những vụ màu bội thu bõ công người vất vả sớm hôm. Đàn bò với 320 được chăn thả ở những góc làng bên đường đi cũng làm nên cơ nghiệp của những người nông dân  yêu đất đai như máu thịt của mình. Chưa kể hàng trăm ha rừng của bà con được trồng ở những địa bàn khác nữa đã góp phần đắc lực làm tăng thu nhập của bà con, làm cho đời sống ngày càng ổn định và khấm khá, số hộ nghèo chỉ còn 8 hộ, chưa đến 3% dân số của làng.

   Dù trong tình hình nắng hạn hay dịch bệnh thì người dân Quật Xá vẫn luôn quật khởi, kiên cường chống lại thiên tai địch họa bằng quyết tâm sắt đá để vươn tới một tương lai từ bàn tay khối óc của mình. Lê Quang Ánh, trưởng làng Quật Xá, chia sẻ (băng)

     Nhưng thật thú vị, như đã nói ngay trên địa bàn huyện Cam Lộ lại có một ngôi làng Quật Xá khác nữa của vùng Cùa.

    Theo người dân bản địa thì làng và cũng là thôn Quật Xá gần trại cải tạo Hoàn Cát thuộc xã Cam Nghĩa cùng có chung nguôn cội với làng Quật Xá thuộc xã Cam Thành, cả hai đều thuộc huyện Cam Lộ. Vào nhiều đời trước người dân Quật Xá đã lên vùng Cùa lập nghiệp, mở mang thêm một tên làng mà khi đọc lên sẽ  thấy liên tưởng đến những con người quật khởi, không bao giờ cam chịu bó tay trước hoàn cảnh cho dù khó khăn, gian nguy đến mấy. Từ đời này sang đời khác, các thế hệ cha truyền con nối đã tận tâm tận lực vun đắp xóm làng, tạo tác nên hình ảnh và dáng vóc của một vùng quê xinh đẹp và trù phú ngay giữa núi rừng miền tây Cam Lộ. Để rồi hơn 80 hộ gia đình với hơn 320 nhân khẩu đã bền bỉ trên con đường xây dựng một nông thôn kiểu mẫu.

   Vùng Cùa với thế mạnh đất đỏ ba zan, quỹ đất cũng khá lớn nên người dân có thể phát huy những tiềm năng khi khai thác, tận dụng những cơ hội trước mắt cũng như lâu dài  trong sản xuất nông nghiệp, phát triển kinh tế hộ gia đình. Cây tiêu vốn là cây chủ lực nhiều năm nay trong các vườn nhà, mặc dù giá cả biến động xuống thấp nhưng người dân vẫn không bỏ rơi loại cây này, vì ít ra nó vẫn là cây công nghiệp lâu năm từng là niềm tin của nông dân đất đỏ. Họ vẫn hy vọng vào giá cả sẽ cải thiện trong những vụ mùa sắp tới một khi mà thu nhập từ loại cây này vẫn cho phép nhà nông còn có thể theo đuổi sau khi cân đối thu chi.  Hầu hết các gia đình cũng đều cải tạo vườn tạp, trồng cây ăn quả và những loại cây trồng khác mà thị trường đang cần, sản xuất theo hướng thương phẩm để có thể mang lại hiệu quả sinh lợi cao, nuôi trồng theo hướng mới theo kiểu gọi bây giờ của khẩu ngữ là đa cây, đa con để tránh những bất lợi khi thị trường và giá cả biến động. Bên cạnh đó việc người dân địa phương vẫn tiếp tục đồng hành với cây cao su, một loại cây từng một thời được xem là "vàng trắng" của nông dân. Họ không vội vàng chạy theo thị trường để sa vào điệp khúc: chặt phá rồi trồng lại mà tính toán cẩn thận việc lợi hại để vẫn có thể theo đuổi cây cao su cũng là một cách làm đáng chú ý của bà con Quật Xá -Cam Nghĩa. Cần nói thêm rằng bình quân mỗi hộ gia đình ở đây có khoảng 1,5 ha trồng cây cao su và cũng ngần ấy diện tích trồng rừng. Nên xóa đói giảm nghèo và vươn lên khám khá có thể nói là nằm trong tầm tay của hầu hết các hộ dân Quật Xá, bởi thu nhập mỗi năm mỗi gia đình cũng cả trăm triệu đồng trở lên là chuyện quá bình thường. Anh Lê Hữu Tiến cho biết (băng)

  Hẹn gặp lại miền quê này vào những chặng đường sắp tới với những nỗ lực rất đáng trân trọng của đất và người Quật Xá, với những con người hết mình trong mỗi công việc lớn nhỏ hàng ngày, trong mỗi bước đi lên của gia đình mình và của cả xóm thôn,  vì quê nhà ngày một đầm ấm, thanh tân. Một ngày mai càng tươi sáng hơn từ một ngày hôm nay hạnh phúc, an vui là dự cảm của làng quê này và cả những người đã đến nơi đây, dù chỉ một lần.