Ký:

                                               KHÚC QUÊ...

                                                                                            (Xuân Dũng)

   Nhiều người biết đến làng Thi Ông thuộc xã Hải Vĩnh, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị là một mảnh đất học có tiếng. Điều này hẳn nhiên là đúng nhưng chưa đủ. Thi Ông cần được nhìn nhận đúng mức như  một  hương thôn không dễ có với bề dày lịch sử và văn hóa lâu đời, nhưng vì nhiều lý do chưa được lan tỏa gần xa.

   Chúng tôi về làng Thi Ông vào một ngày đẹp trời.  Làm việc với người làng mới biết thêm nhiều thông tin có giá trị. Theo bài viết của nhà giáo Võ Văn Hoa và ông Võ Văn Quang Sinh cùng nhiều bà con nơi đây thì làng Thi Ông được khai sinh sau đợt Nam tiến lần thứ nhất trong lịch sử nước do Đoan Quận Công Nguyễn Hoàng khởi xướng năm 1558, tính đến nay cũng gần 5 thế kỷ. Bài viết này cho biết :

 Trong dòng người di dân vào Thuận Hoá có Ngài họ Võ; đến đây, thấy vùng đất đai bằng phẳng, phong cảnh hữu tình, Ngài dừng lại cắm mốc giới để khai hoang lập ấp và trở thành Thỉ Tổ tiền khai khẩn của làng Thi Ông. Sau đó có ngài họ Nguyễn và ngài họ Hồ cũng vào thêm cùng nhau sinh sống ở đây, xác định ranh giới quy vùng đất đai của làng : Ngài Nguyễn là kiến canh địa bộ, ngài Hồ là hậu khai canh của làng . Các Ngài đã được nhiều triều đại của Triều đình Nhà Nguyễn cấp sắc phong. Hiên nay có 19 tờ sắc phong còn tồn tại. Sau này còn có các họ khác đến nhập cư có số khẩu trên 20 người, trên 5 hộ sinh sống tại Làng như Họ Lê, Họ Phạm, Nguyễn Thế,…

Năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu là Gia Long, lập dinh Quảng Trị bao gồm đất đai các huyện Hải Lăng, Đăng Xương (tên cũ là Vũ Xương), Minh Linh và đạo Cam Lộ (mới lập). Trong đó, Huyện Hải Lăng gồm 5 tổng: Hoa La, An Thư, An Dã, Câu Hoan, An Khang và mảnh đất làng Thi Ông ngày nay khi ấy thuộc tổng An Khang .

Theo bản đồ hiện nay làng Thi Ông vị trí là : phía Bắc giáp với làng Phương Lang và làng Ba Du; phía Nam giáp với làng Cu Hoan và làng Thuận Đức; phía Đông giáp với làng Cổ Luỹ, làng Lương Chánh và làng Thượng An; phía Tây giáp với làng Lam Thuỷ và làng Thuận Nhơn Ngoài. Làng lại ở gần sông Vĩnh Định.

   Nhìn toàn cảnh, làng Thi Ông đất đai rộng, địa hình bằng phẵng, phong cảnh hữu tình, dân cư thuần hậu, nếp làng tốt đẹp truyền lại từ nghìn xưa đươc hậu thế nối tiếp nhau gìn giữ và tô bồi. Các công trình tâm linh, tín ngưỡng chủ yếu nằm cận kề nhau như chùa làng ngay cạnh đình làng cũng là một thuận tiện cho bà con mỗi khi phương việc.

   Vào những khi có việc trọng, thường là trọng sự tâm linh của làng thì hội chủ mời các trưởng tộc, thân hào nhân sĩ trong thôn đến họp bàn. Có thể nói văn hóa truyền thống, đặc biệt là văn hóa tâm linh được con dân Thi Ông coi trọng, thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn", "chim có tổ, người có tông" đối với tiền nhân có công với làng với nước. Dân làng coi những sinh hoạt tâm linh là dịp để mọi người đến với nhau chung tay lo việc hương thôn, cố kết tình làng nghĩa xóm, một rường cột rất quan trọng trong ý hướng kéo mọi người ngày càng gần lại với nhau. Nghi lễ trang trọng, cung kính, đồng tâm nhất trí được bày tỏ ở chốn đình trung trang nghiêm bậc nhất là nét đẹp cổ truyền vẫn được nâng niu cho đến hôm nay cũng là báu vật phi vật thể của Thi Ông. Đáng nói nhất là làng dẫu qua nhiều binh đao tao loạn vẫn giữ được những sắc phong của triều đình thưở trước như những hương bảo vô giá lưu truyền cho đến ngày nay. Đó quả thực là điều không đơn giản.

   Ngoài những sắc phong rất có giá trị về phương diện lịch sử, văn hóa, tâm linh thì làng Thi Ông còn có những bảo vật như chiếc chuông cổ ở chùa làng. Chuông này tên chữ là Thi Ông tự chung. Theo những dòng chữ còn để lại trên chuông thì vật thể này nặng 185 cân, đươc đúc vào ngày 3/10/1841 vào năm thứ nhất đời vua Thiệu Trị, tính đến nay cũng đã gần 180 năm. Đó cũng là niềm tự hào của dân làng mỗi khi đến chùa vãn cảnh hoặc hành lễ, khói hương đặng tâm lành hướng thiện. Thi Ông còn có bức tượng Quan Thánh cũng là bảo vật đã từng không may bị kẻ gian lấy cắp nhưng rồi vẫn quay về lại với làng một cách khá ly kỳ châu về Hợp Phố.

   Nhiều giá trị  lịch sử, truyền thống của làng Thi Ông đã được trao truyền qua các thế hệ được những người dân Thi Ông dù ở làng hay đi xa luôn quý trọng giữ gìn hết mực, quyết không để cho mai một. Tâm huyết của họ, trong đó có những nhân sĩ ở làng,  không chỉ là thái độ sống đối với tiền nhân, mà còn là trách nhiệm, là tấm lòng đối với hôm nay và cả với mai sau. Ông Võ Đình Hương,  một trí thức gắn bó với làng, đang sống ở làng đã cho biết nhiều điều sâu xa và ý nghĩa về lịch sử, văn hóa và con người trên mảnh đất này. Đó cũng là niềm tự hào từ bao đời nay của con dân nơi đây, trải qua nhiều binh đao, biến cố vật đổi sao dời. Những mạnh nguồn sâu xa ấy sẽ là hành trang tinh thần cho con dân quê nhà trong mỗi bước đường học hành, lập thân,lập nghiệp.

   Thi Ông cũng là mảnh đất dạt dào thương nhớ đối với con dân của làng, đối với con cháu nội ngoại. Dẫu sống ở đâu, họ cũng luôn luôn nhớ về nguồn cội, đau đáu với những gì thẳm sâu trong đất đai, hồn vía quê hương và trăn trở với những gì thuộc về cố hương, kể cả những chi tiết như tên gọi của làng. Đó là những gì mà chúng tôi cảm nhận được qua chuyến đi này, khi tắm mình trong không khí Thi Ông.

   Đi trong Thi Ông hôm nay, ngay giữa mùa đại hạn mới cảm nhận sức sống của làng quê có thể sánh vai với các danh hương Quảng Trị. Một Thi Ông tươi đẹp, an bình, đầm ấm cứ hiện dần lên như một bức họa đồng quê. Trong bối cảnh kinh tế thị trường, rồi chuyện tất bật làm ăn, con người nhiều khi xoay trong chuyện cơm áo gạo tiền nên nhiều giá trị truyền thống của làng bi xâm thực và hao mòn thì những làng quê như Thi Ông vẫn tự tin, sừng sững giá trị văn hóa hương thôn không gì lay chuyển nổi. Đó đích thực là những điểm tựa vững vàng trên con đường đi tới tương lai.

   Thi Ông, một làng quê cổ kính mà vẫn  tươi mới trong từng ngày đang đến, vẫn ngời lên gương mặt quê hương ở vùng đồng bằng phía nam Quảng Trị. Càng tìm hiểu sẽ thấy đây là một làng quê đang chuyển mình tạo ra những đổi thay như người xưa vẫn nói, là biết tận dụng và chuyển hóa thành công những cơ hội thiên thời, địa lợi, nhân hòa. Và lòng người vẫn là nhân tố lớn nhất, là hằng số nhân văn bât biến, bất di bất dịch tạo nên sức mạnh sâu xa của Thi Ông từ cổ chí kim.

   Mai sau, dù có bao giờ vẫn truyền tụng trong sử sách và cả trong câu chuyện dân gian về một làng quê Quảng Trị mang tên gọi Thi Ông như một mạch nguồn chảy mãi đến tương lai.