NHẠC SĨ PHÚ QUANG VỚI "NỖI BUỒN" TỪ THƠ ĐẾN NHẠC...

                                                                                         ( Xuân Dũng)

   Nhắc đến nhạc sĩ Phú Quang, người nghe thường nghĩ ngay đến những ca khúc nổi tiếng viết về Hà Nội. Vậy nhưng trong gia tài âm nhạc của người nghệ sĩ tài hoa và hào hoa này có một bài hát hay và da diết, thâm trầm được phổ thơ một thi nhân thành danh ở cố đô Huế, người quê Quảng Trị, nhà thơ Hoàng Phủ Ngọc Tường. Một bài hát không dành riêng cho thủ đô, cũng không nói gì về Hà Nội.  Bài hát "Nỗi buồn".

   Cách đây gần 30 năm, khi nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường (sống ở Huế) bị bạo bệnh tai biến, sau điều trị phải ngồi xe lăn. Tôi đề xuất cần làm bộ phim tài liệu về một nhà văn uyên bác và tài hoa cho đài PTTH Quảng Trị. Ê kíp thực hiện gồm: kịch bản và lời bình: Xuân Dũng, quay phim Lý Hậu, đạo diễn: Hàn Nguyệt. Bộ phim được thực hiện hầu hết ở Huế. Phim dài 30 phút có tên : "Hoàng Phủ Ngọc Tường-ánh lửa đời người".

   Dịp chúng tôi làm phim, cũng may mắn gặp được nhạc sĩ Phú Quang cũng đang ở Huế. Ông đang phổ nhạc bài thơ " Cỏ, chim sẻ và châu chấu" của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Nguyên văn bài thơ như sau :

   1.
Có nhiều khi tôi quá buồn
Tôi ước mong về ngồi dưới cội cây xưa
Em có nhắn điều gì theo lá rụng
Ký ức nào khẽ động vai tôi

Dáng ai như tôi đi qua cánh đồng
Thu nhặt lại mình trên ngọn gió
Giống như con chim sẻ nọ
Thu về từng cọng vàng khô

2.
Có nhiều khi tôi quá buồn
Tôi ước mong chung quanh chỗ tôi ngồi
Mọc lên thật nhiều cây cỏ
Cây xấu hổ đau gì mà rũ lá
Tôi gập người trên bóng tôi

Không nghe tiếng ai nói cười
Tôi còn ngồi chi đây một mình
Cắn móng tay từng ký ức mong manh
Giống như con châu chấu nọ
Gặm hoài lá cỏ xanh.

   Bài thơ phảng phất chất đồng thoại như một khúc đồng dao cho người lớn tuổi và từng trải. Nhạc sĩ Phú Quang lúc ấy tâm sự rằng chính vì đồng cảm với thi nhân Hoàng Phủ trong quan niệm : ngôi nhà đích thực của nhà thơ là chính nỗi buồn nên đã chọn bài thơ này thích hợp để phổ nhạc và đặt lại tên cho ca khúc : "Nỗi buồn". Và trong quá trình hình thành ca khúc, ca từ không thể giữ nguyên như trong bài thơ, có câu nguyên vẹn, có câu hơi khác, được sắp xếp gọn lại theo ý tưởng sáng tạo lần nữa của người nhạc sĩ nhưng lắng nghe thì vẫn thấy thấm thía một nỗi buồn như đã hoài thai từ tiền kiếp, một nỗi buồn thanh lọc và tinh khiết. Mỗi khi hát lên thổn thức phận người.

         ĐÔI NÉT TÙY BÚT CHẾ LAN VIÊN.

                                                                                (Xuân Dũng)

Có những điều không mới,nhiều người đã nghĩ, nhiều người cảm nhận được, nhưng qua ngòi bút nhà thơ lớn Chế Lan Viên, ta lại thấy ánh lên một niềm xuân mới, như trong bài "Ý thức trước mùa hoa":

"Yêu say mê cái đẹp, nhưng khi cái đẹp quá đẹp, quá nhiều, hình như lòng tôi lại do dự, chần chừ! Mình có quên mình đi chăng, quên công việc trên mỗi chúng ta còn rất nặng? Hoa quá đẹp,quá nhiều phảng phất cho ta cái cảm giác một thứ hạnh phúc gì đến hơi quá sớm với mình? Nhưng rồi tôi đã yên lòng! Sao lại còn quá sớm, hạnh phúc đó con đường ta đi đến nó đã 30 năm. Máu và hoa. Con đường dẫn đến hoa lúc này phải đi qua bao xương máu chứ phải bỗng dưng mà ta được hưởng!"

Nhiều người đã đặt chân đến Yên Tử và đã viết không ít giấy mực. Vậy mà nhà thơ lớn vẫn có cách nói riêng về một vấn đề không hoàn toàn mới thật hùng biện và thuyết phục khi tác giả "Đặt tên cho một mùa Xuân":

"... Tại nơi đây, tại rừng trúc, rừng tùng này, lần đầu tiên đã xuất hiện phái Phật giáo Trúc Lâm. Một phái Phật giáo không chịu ảnh hưởng Trung Quốc, không chịu ảnh hưởng Ấn Độ, một phái Phật giáo hoàn toàn Việt Nam "hoàn toàn dân tộc "như người ta nói. Lần đầu tiên Việt Nam có những vị Phật, không phải Phật Ấn, không phải Phật Tàu, mà là Phật ta - Phật Việt Nam. Phải ở một thế kỷ dân tộc lập được nhiều chiến công hiển hách, người ta mới dám nghĩ ra điều ấy, làm được điều ấy. Và chỉ chừng ấy thôi, cũng đủ cho ta đến viếng các ngôi chùa, đỉnh tháp ở đây, đến cái Giê - ru – da - lem Yên Tử"

Đối với quê hương ruột thịt của mình, nhà thơ từng có tác phẩm "Kết nạp Đảng trên quê Mẹ" với những câu thơ được nhiều người nhắc nhở :

Gió Lào ơi, người đừng thổi nữa

Những ruộng đói mùa, những đồng đói cỏ

Những đồi sim không đủ quả nuôi người

Cuộc sống gian lao ít tiếng nói cười

Chỉ có gió mù trời chen tiếng súng .

Mặc dù xa quê nhưng Quảng Trị vẫn sống trong tâm tưởng nhà thơ. Khi ra nước ngoài dự đại hội các nhà văn Quốc tế, Chế Lan Viên vẫn gan ruột với quê nhà. Với tư cách là sứ giả văn hóa, ông đã đem đến cho bạn bè Quốc tế bài ca con gà Kẻ Diên nổi tiếng của đất Hải Lăng, với hai câu kết bất hủ:

Đừng than phận khó ai ơi!

Còn da lông mọc còn chồi nảy cây.

Ông kể với bạn bè Quốc tế chuyện trạng Vĩnh Hoàng -Vĩnh Linh vẫn nở rộ trong những ngày khói lửa triền miên, đạn bom trút xuống như mưa, sự sống chết chỉ còn trong gang tấc. Ông ví con gà Kẻ Diên với loài chim phượng hoàng lửa cao quý được tôn thờ ở nhiều nước phương Tây vì tượng trưng cho tinh thần bất diệt và sức sống vĩnh hằng.

Hơn ba mươi năm vắng mặt  nhà thơ lớn Chế Lan Viên. Song nhiều điều ông nghĩ và viết vẫn mang tính thời sự, vẫn đồng vọng với nhiều người trong cuộc sống hôm nay.